Ευρώπη vs Αμερική

Μερικά ενδιαφέροντα φαινόμενα της ιστορίας.

Ευρώπη vs Αμερική.

Υπάρχουν πολλά πράγματα που έχουμε ανακαλύψει στην ιστορία εκ των υστέρων και που μας δείχνουν απρόβλεπτες, ή ασυνήθιστες όψεις της εξέλιξής της και των επιπτώσεων που έχει αυτή στη συνέχεια, αλλά και με κάποιο τρόπο, αν μπορέσουμε και «διαβάσουμε» σωστά τα γεγονότα, το ίδιο μας το μέλλον.

Όπως βλέπουμε στο χάρτη, η Ευρασία είναι μια ήπειρος (ή δύο αν θέλετε, δεν έχει σημασία), που εκτείνεται κατά μήκος, παράλληλα με τον Ισημερινό και τους βόρειους παράλληλους κύκλους, στην κατεύθυνση δηλαδή Ανατολής – Δύσης.

Η Αμερική από την άλλη μεριά, είναι σε γενικές γραμμές κάθετη στον Ισημερινό και ο κύριος όγκος της εκτείνεται στον άξονα Βορρά – Νότου.

Η σημασία του προσανατολισμού αυτού των ηπείρων, φαίνεται ότι έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο πολιτισμικό γίγνεσθαι των δύο πολιτισμών, του Ευρωπαϊκού και του Αμερικανικού, αλλά και στη σχέση μεταξύ τους.

Στην Ευρασία, κάποιος που καλλιεργούσε κρεμμύδια, μπορούσε να πάρει τα υπάρχοντά του και την οικογένεια και να το κόψει με τα πόδια προς την ανατολή ή τη δύση, να προχωρήσει για 10,000 χιλιόμετρα και να εγκατασταθεί σε ένα καινούριο τόπο, όπου τα κρεμμύδια του θα φύτρωναν, θα μεγάλωναν και θα έδιναν καρπούς. Δεν θα χρειαζόταν να αλλάξει ρούχα, καθώς ο καιρός θα ήταν πάνω – κάτω ο ίδιος αν έμενε στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος. Το ίδιο θα συνέβαινε και με τα ζώα του, που θα ένοιωθαν σαν στο σπίτι τους. Το μόνο που θα χάλαγε ίσως το εγχείρημα του ανθρώπου, θα ήταν η γυναίκα του που θα γκρίνιαζε συνεχώς και θα τον αποκαλούσε «άχρηστο».

Με αυτό τον τρόπο, ένα πλήθος πληροφοριών, τεχνολογιών κάθε είδους, τροφίμων, αλλά και ηθών και εθίμων ταξίδευσε και διαδόθηκε με μεγάλη ευκολία από την εποχή της προϊστορίας μέχρι και τη βιομηχανική επανάσταση, όταν πήρε τα ηνία η από κει μεγαδύναμη (είναι χαρακτηριστική η ιστορία του μεταξοσκώληκα).

Στην Αμερική τα πράγματα ήταν δύσκολα. Κάποιος που ζούσε στον Καναδά, αν έκανε το λάθος να ακούσει τη γυναίκα του και να μεταναστεύσει στο Μαϊάμι της εποχής, θα αντιμετώπιζε ένα σωρό προβλήματα. Τα ρούχα του δεν θα τον εξυπηρετούσαν. Οι μέθοδοι καλλιέργειας που εφάρμοζε εκεί και τα ζώα που είχε δεν θα μπορούσαν να μεταφερθούν στο νότο. Ο ίδιος δεν θα ήξερε να κυνηγάει κροκόδειλους, καθώς θα είχε περισσότερες επαφές με αρκούδες και λύκους στα μέρη του.

Έτσι, οι πολιτισμικές διαφορές που προέκυψαν με δεδομένη αυτή τη δυσκολία, χαρακτήρισαν και τους διάφορους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν στην ήπειρο αυτή των ευκαιριών. Η πληροφόρηση οποιουδήποτε λαού της εποχής, περιοριζόταν σε ότι συνέβαινε σε μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα συνήθως, αντίθετα με τους Ευρωπαϊκούς πολιτισμούς που γνώριζαν -αν και αρκετά διαστρεβλωμένα από τις διηγήσεις των ταξιδιωτών - πάρα πολλά πράγματα για λαούς που ζούσαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά τους.

Μόνο οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είχαν κάνει γνωστά τόσα πράγματα για λαούς που έφταναν μέχρι την Ινδία στον αρχαίο κόσμο της Ευρώπης. Και οι πληροφορίες συνεχώς κατέφθαναν, εμπλουτίζοντας τους πολιτισμούς σε όλα τα μήκη της ηπείρου.

Αντίθετα, στην Αμερική, όταν οι Αζτέκοι εισέβαλαν στην σημερινή πόλη του Μεξικό, ερχόμενοι από το βορρά, κανείς δεν ήξερε από που τους είχε έρθει αυτός ο πολεμοχαρής και εσωστρεφής λαός που τους κάθισε στο σβέρκο για τα επόμενα διακόσια χρόνια. Και η συμερινή αρχαιολογία έχει αρκετά προβλήματα στη διευκρίνιση του παρελθόντος της Αμερικανικής ηπείρου, γιατί ακριβώς οι πληροφορίες που αφορούν ένα μέρος, ή κάποιο λαό, δεν μπορούν να διασταυρωθούν με αναφορές σε διαφορετικά μέρη και εποχές, όπως γίνεται κατά κόρον στην Ευρασία.

Αυτό όμως το πλεονέκτημα που έδωσε στην Ευρώπη την πρωτοκαθεδρία στις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου, μετά τη βιομηχανική επανάσταση έγινε μειονέκτημα απέναντι στην Αμερική. Εκεί, η βιομηχανική επανάσταση με τα μεταφορικά μέσα που εισήγαγε, άλλαξε το τοπίο και αυτό που αποτελούσε δυσκολία και παράγοντα καθυστέρησης, τώρα έγινε πολιτισμικό ατού. Η Αμερική διέθετε όλες τις τεχνολογίες, όλα τα είδη φυτών και ζώων, όλα τα ορυκτά και πρώτες ύλες που μια χώρα – μωρό στην αυγή της βιομηχανικής εποχής θα καταβρόχθιζε και θα έπαιρνε μπόι. Και τώρα που οι μεταφορές δεν αποτελούσαν πια πρόβλημα με τα τρένα και τα αεροπλάνα και τα αυτοκίνητα και τα πλοία, η Αμερική εκτινάχθηκε στα ύψη της πλανηταρχίας, καθώς η γριέντζω η Ευρώπη, έχασε το πλεονέκτημά της, αφού η βιομηχανική εποχή δεν της προσέφερε κάποιο εντελώς νέο χαρακτηριστικό, παρά μόνο την δυνατότητα να γίνονται τα πράγματα λίγο πιο γρήγορα.

Οι πολιτικές δομές των δύο ηπείρων δείχνουν ανάγλυφα τις διαφορές τους και σε αυτό το επίπεδο. Η Αμερική, επανδρωμένη από αποίκους, δημιούργησε εκ του μηδενός νέες διοικητικές δομές που αντανακλούσαν την εποχή της, τη βιομηχανική εποχή. Η Ευρώπη, με τις υπάρχουσες διοικητικές της δομές, που την είχαν εξυπηρετήσει μια χαρά από την εποχή του Ρωμαϊκού Δικαίου, άρχισε να περιφέρεται στο νέο περιβάλλον που είχε διαμορφωθεί σαν τυραννόσαυρος που ξέμεινε από το παρελθόν. Η δύναμη της συνήθειας, αυτή η ίδια που μας ταλαιπωρεί με το πληκτρολόγιο QWERTY, έκανε αδύνατη τη συνεννόηση μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, κάτι που ταλανίζει ακόμα και σήμερα τη σύγχρονη Ευρώπη.

Με  άλλα λόγια, η ηλίου φαεινότερη υπεροπλία της Αμερικής δεν οφείλεται τόσο στην πληθώρα των πλουτοπαραγωγικών της πηγών, όσο στη διαφορετική διοικητική της διάρθρωση.

Για παράδειγμα, ένα μεγάλο διαχρονικό πλεονέκτημα της Αμερικής είναι η οικονομία κλίμακας που έχει. Κάποιος που φτιάχνει ένα πρόγραμμα για τον υπολογισμό της κατανάλωσης του αυτοκινήτου του χρήστη, μπορεί εν δυνάμει να το πουλήσει σε διακόσια εκατομύρια κατοίκους. Έχει να αντιμετωπίσει ένα ενιαίο σύστημα φορολόγησης, σταθερούς ομοσπονδιακούς κανόνες εμπορίου, ενιαίο νόμισμα, απουσία τελωνείων κλπ. Τα δύο τελευταία πλεονεκτήματα η Ευρώπη άρχισε να τα αντιμετωπίζει χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία με το Ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, εδώ και μόλις δέκα χρόνια ουσιαστικά. Και βέβαια, όσον αφορά τα υπόλοιπα, δεν φαίνεται κανένα φως στον ορίζοντα. Και αυτό αποτελεί την σημαντικότερη τροχοπέδη στην κατεύθυνση της δημιουργίας μια οικονομίας κλίμακας αντίστοιχης με αυτή της Αμερικής, ή και καλύτερης, αφού η Ευρώπη έχει περισσότερους κατοίκους και άλλες μεγάλες αγορές στο κατώφλι της.

Η πλέον χαρακτηριστική εικόνα της υπεροχής της Αμερικής είναι το Χόλυγουντ. Η βιομηχανία αυτή της διασκέδασης, έχει κατακτήσει όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, διατρανώνοντας την αποτελεσματικότητα του αμερικανικού διοικητικού μοντέλου που τα αποτελέσματά του φαίντονται το ίδιο στη διασκέδαση, όσο και στις πολεμικές βιομηχανίες, στην αγορά της ενέργειας, στις διεθνείς συμμαχίες, στα πάντα.

Ποια θα είναι αυτή η χώρα που θα παραδώσει πρώτη τα κλειδιά της εθνικής της κυριαρχίας στο βωμό της προσπάθειας αναβάθμισης της θέσης της Ευρώπης στον κόσμο; Θα βρει μιμητές;

Το μόνο σίγουρο είναι ότι όπως έχουν τα πράγματα, η Ευρώπη δεν μπορεί να σταθεί αλώβητη και κυρίαρχη στο φυσικό της χώρο, κάτι που φάνηκε ντροπιάζοντάς μας όλους στα γεγονότα της επέμβασης της Αμερικής στη Γιουγκοσλαβία. Κάτι ανάλογο θα ήταν να επενέβαινε η Ευρώπη στρατιωτικά σε μια διαμάχη που θα είχε το Μεξικό με την Γουατεμάλα. Μπορεί να το φανταστεί κανείς αυτό;